Zo aan het begin van een nieuw jaar en een nieuw seizoen heb ik altijd weer zin in zen. Hoe dat komt? Geen idee. Wellicht komt het omdat ik in de praktijk van zen alles gevonden heb wat ik zocht in mijn leven. Wie weet. In ieder geval heb ik vaak ervaren dat de losse gedachten die ik had als puzzelstukjes in elkaar vielen. Dat gebeurde ook toen ik eens in de krant las over de verschillende aspecten van het woordje ‘zin’. De in 2015 overleden Denker des vaderlands René Gude onderscheidde vier aspecten van zin: zinnelijk, zintuigelijk, zinrijk en zinvol. Deze vier aspecten zijn voor mij vier redenen om altijd weer opnieuw met zen te beginnen!
Zinnelijk. Zen is zinnelijk, het is lijfelijk. Zitten in zen is iets wat je met je hele lijf doet. Al spreken we vaak over een geestelijk pad, dit pad begint altijd met het lijf, met het tot rust brengen van dit lichaam van mij. Het is letterlijk en figuurlijk stil staan. Stil staan bij dit stille zitten, stil staan bij alles wat er nu in mij gaande is. Het mooie hiervan is dat op het moment dat ik mijzelf stil zet, alles gaat stromen. Heel stil en stevig zittend, zit ik in een stroom van leven, ben ik een stroom van leven.
Zintuiglijk. Zen is heel zintuigelijk. Alles draait om waarnemen. Door het stille zitten staan alle zintuigen wijd open. Je hoort alles, je voelt alles en ook al zijn je ogen geloken, zie je heel veel, letterlijk en figuurlijk. Zelfs ruiken en proeven krijgen een boost. Dit hoor ik vaak terug als commentaar op de theeceremonie. Wat voor thee drinken we toch? Het is veel lekkerder dan thuis! Maar zo bijzonder is die thee niet, het is het zitten in stilte dat de mensen gevoeliger en ontvankelijker maakt. De aandacht voor de vorm in zen, zeg maar het esthetische van zen, zorgt er voor dat je alles met aandacht kan doen. Dit doen vertelt je meteen hoe het op dat moment met je gaat. Als je gespannen bent of opgewonden, vertaalt zich dat onmiddellijk in hoe je buigt en hoe je zit. Je voelt letterlijk hoe het met je zit, op het moment dat je zit in zazen.
Zinrijk. Zen is zinrijk, rijk aan zinnen. Zen is veel meer dan rust vinden in en met jezelf. Het begripsmatige, het rationele is ook een belangrijk onderdeel van zen. Het is een traditie waarbij de taal een belangrijke rol speelt. De overdracht, de transmissie, van wat zen voor mij kan betekenen kan alleen via gesproken en geschreven taal. Zen is rijk aan zinnen! De uiteindelijke ervaring van bevrijding en verlichting mag dan iets zijn wat voorbij alle woorden en begrippen gaat, de weg naar dit moment toe staat bol van de taal. Taal in de vorm van instructies over hoe je zen moet doen, taal in de vorm van verhaaltjes over verlichtingservaringen van monniken in vroeger tijden, taal in de vorm van levendige gesprekken hierover: bevrijdende communicatie. Dus: ga in gesprek. Stel vragen! Maak zinnen! Maar pas op! Zen is niet alleen zinrijk/zinvol vanwege de taal. Het gaat uiteindelijk om het direct ervaren van de werkelijkheid. Shunryu Suzuki zegt hierover: “Intellectueel begrip en directe ervaring zijn allebei nodig, maar het is belangrijk dat je ze uit elkaar kunt houden. Soms denk je dat iets een verlichtingservaring is en dan is het gewoon intellectueel. Daarom moet je een leraar hebben die het verschil tussen de twee kent.” (blz 104, Niets is zo – De kern van zen)
Zinvol. Zen is zinvol. Op het moment dat je gaat zitten in zen, weet je dat dit zinvol is. In alle drukte het besluit nemen dat je gedurende een bepaalde tijd alleen maar gaat zitten en ademen, is al een expressie van een verlicht inzicht. Dit zitten doet wat. Het bevestigt mijn bestaan. Daar waar in het dagelijks leven iedereen jachtig langs elkaar heen leeft en niemand tijd heeft om zo nu en dan te zeggen dat ik er toe doe, daar is zen heel doelmatig in het bevestigen van mijn bestaan. Ik zit, ik adem, ik ben er, ik leef.
maandag 11 januari 2021