Na de les reciteren we de Bodhisattvagelofte. Deze gelofte eindigt met de zin “Hoe eindeloos de Boeddhaweg ook is, ik beloof hem ten einde te gaan”. Dit ‘ten einde te gaan’ is een dichterlijke vrijheid, gebruikt om er een mooi rijmende tekst met een handig metrum van te maken. Maar wat hier wordt bedoeld is dat we de Boeddhaweg beloven te belichamen, dat we de Boeddhaweg met heel ons lichaam zullen zijn (en gaan!). Dat mijn lichaam een expressie van de Boeddha en de Boeddhaweg is. Dit is een belangrijk uitgangspunt.
Vaak is de reden om zen te gaan doen een gevoel van onrust, onrust die vaak in het hoofd wordt ervaren, een geestelijke onrust. Op die manier wordt de beoefening van zen als een geestelijke oefening opgevat. Een woord als ‘mindfulness’ versterkt die opvatting nog een keer. Alsof alles alleen in de ‘mind’ gebeurt. Hier is wat mij betreft sprake van een groot misverstand.
Alleen maar in de geest oefenen is werken in een illusoire wereld, een wereld van verbeelding, verleidelijk, maar niet de wereld zoals die is. De geest is een eindeloze ruimte met eindeloze mogelijkheden. Hier wordt de ideale samenleving geschapen, de utopie, maar ook het tegendeel daarvan, de dystopie. In de geest ontwikkelen we ‘een bril’ die onze blik vervormt: een roze bril, een grijze bril, een zwarte bril. In de huidige tijd zie ik dat heel erg terug in de discussie over ‘het klimaat’, die vooral een discussie over welke bril je opzet lijkt te zijn, terwijl de realiteit van het veranderende klimaat ons in de nek hijgt. Ons vermogen tot verbeelding is echt fantastisch en levert geweldige beelden op, letterlijk en figuurlijk, maar het is altijd ‘verbeelding’ en niet de realiteit. En dit alles gebeurt ook als zen alleen als een geestelijke oefening wordt opgevat. Het wordt te mooi of te lelijk, maar nooit een realiteit, een werkelijke ervaring.
We kennen allemaal de uitdrukking ‘hij (of zij) loopt als een kip zonder kop’, wat zoveel betekent als hij doet alles zonder er goed bij na te denken. Niet handig. Het is goed om je verstand te gebruiken en je te bezinnen voordat je ergens aan begint. Maar andersom is ook niet aan te bevelen. Alleen je verstand gebruiken werkt vaak verlammend. Dan blijft het vaak bij bezinnen en je begint nooit ergens aan. Zo kreeg ik wel eens in een gesprek over zen te horen dat iemand er alles van af wist. Degene die ik sprak had een boekje over zen gelezen. En dat niet alleen, bij veel dingen bleef het alleen bij lezen. Hier zou ik het gezegde over de kip om willen draaien en zeggen: ‘loop niet als een kop zonder kip!’, want dan loop je in een illusoire wereld, een wereld vol beelden over van alles en nog wat, maar met weinig realiteit. Ik citeer hier ter illustratie een stukje uit een verhaal van Armando: “De schepping moet je nemen zoals ze is. Ik heb wel eens iemand horen praten over ‘de haperende schepping’. Onzin. De schepping hapert niet. De schepping is.” (Uit: De haperende schepping – fouten. Armando, 2003)
De schepping is, wij zijn. En wij zijn lichaam en geest, ongescheiden. Daarom, als we alleen geest dreigen te worden, is het van belang bij het lichaam te zijn. En als we alleen lichaam dreigen te worden, is het goed om een geestelijk leven te ontwikkelen. Wees geen ‘kip zonder kop’, maar zeker ook geen ‘kop zonder kip’!
Het enige wat is, is dit lichaam. Precies hier, precies nu.
vrijdag 7 februari 2020