Zazen, dit zitten in zen, was, toen ik hiermee begon. een grote ontdekking. Natuurlijk kon ik zitten, ademhalen en mijn hoofd gebruiken. Dat was en is mijn dagelijkse bezigheid. Maar dit doen als oefening, als beoefening, dat was iets totaal nieuws. Dat ik hier bewust mee bezig kon zijn en dat dit een goed gevoel opleverde en dat het uiteindelijk een soort geestelijke hygiëne is geworden; ik had dit nooit kunnen bedenken als ik niet met zazen was begonnen.
Dat dit zitten een activiteit is, bijvoorbeeld. Ik kende ‘zitten’ alleen maar als nietsdoen, als een vorm van luiheid. Maar een houding aannemen, actief zitten, stevig, zodat je niet om kan vallen, dat kende ik niet. Ik moest hier ook heel erg aan wennen. Er gingen meteen gedachten door mijn hoofd als ‘Wat zit je hier nu te doen?’ en ‘Heb je niets beters te doen dan hier te zitten?’. Hiermee had ik meteen mijn eerste oefening te pakken: ondanks dat stemmetje bleef ik toch gewoon zitten. En de aangenomen houding was hier heel behulpzaam bij! Als ik heel zorgvuldig mijn houding opbouw, of het nu een vorm van de lotushouding is of de rechte houding op een bankje of een stoel, is de neiging om zo maar weer op te staan veel minder. De houding ondersteunt mijn besluit om te gaan zitten. In mijn hoofd klinken kritische geluiden, mijn geest waait alle kanten op, maar ondanks alle drukte in mijn kop blijf ik onbeweeglijk zitten. Hieruit ontstaat en groeit het vertrouwen in deze oefening. De rust van het zitten handhaaft zich ondanks alle drukte in mij en om mij heen. Het actief zitten is ontspanning vinden in de spanning van de aangenomen houding. Precies hier zit het verschil met gewoon ergens zitten. Zodra ik dan zin in iets lekkers krijg, sta ik op en zoek de chips; ik ga weer zitten, ik knabbel wat en hup daar is de volgende impuls: een biertje halen, op Facebook kijken, de tv aanzetten, enzovoorts.
Bij zazen echter, breng ik eerst mijn lichaam tot rust, waarna deze rust zich langzaam verspreid over lichaam en geest. Na het lichaam komt de adem tot rust en uiteindelijk wordt ook de geest rustiger. Zo ontdekte ik een hele reeks oefeningen bij dit zitten in zen. Zazen is iets wat ik moest en moet trainen. Zo zijn er oefeningen voor het aannemen van de houding, de ademhaling en het omgaan met de geest.
De eerste opdracht is: zit stil! Niet wachten tot het stil wordt, nee, stil zijn en stil zitten. Allereerst ervaar je dan het fysieke zitten, de pijn in de benen en de knieën. Voordat ik enigszins comfortabel vijfentwintig minuten kon zitten in (een deel van de) lotushouding, heeft me toch zeker een jaar of twee gekost. Het vinden van de ontspanning in de spanning van het actieve zitten duurt nog langer. Wat dit betreft is leren zitten goed te vergelijken met leren hardlopen en zwemmen. Hier hoort een advies bij: gewoon ‘meters maken’ oftewel geen meters maken, maar veel uren zitten in zazen.
De tweede opdracht is: haal geen adem! Je krijgt adem. Belangrijk is dat dit goed tot me doordringt: adem is een geschenk. Als ik goed uitadem, komt de inademing vanzelf. Ik hoef hier niets voor te doen Het komt en gaat vanzelf. Het advies dat hier bij hoort is: beginnen met uitademen en je bewust zijn van je uitademing. Ik adem kort uit en ik weet dat ik kort uitadem; ik adem lang uit en ik weet dat ik lang uitadem.
De derde opdracht: denk niet dualistisch! Denk niet over het denken! Laat de geest maar waaien en geef elk oordeel over dit zitten op. Denk ik niet: nu zat ik goed of het ging heel slecht! Denk niet: ik mag niet denken of dit mag ik niet denken. Laat die stroom van gedachten maar stromen. Kijk er naar en vind er verder niets van. En als het toch te druk wordt in hoofd, doe je ogen open en keer terug naar je ademhaling en je houding.
Doe dit elke dag, zodat je elke dag met een schone lei kan beginnen, als je in de ochtend zit en als je in de avond zazen doet, dan eindig je met een schone lei. Welterusten! Maar altijd begint het met ‘Zit Stil!’
dinsdag 10 oktober 2017