Schuld en schaamte

Gevoelens van schuld en schaamte zijn niemand vreemd, uitzonderingen daar gelaten. Schuld en schaamte hebben ook een functie. Ze behoeden ons voor asociaal gedrag. Dat is ook de reden dat we onze kinderen gevoelens van schuld en schaamte aanleren, want naar mijn idee worden we niet met deze gevoelens geboren. Tot zo ver is er wat mij betreft geen probleem. Maar toch, over schuld en schaamte wordt veel geklaagd en het kan erg aan ons knagen. Dat kan niet de bedoeling zijn en het is daarom de moeite waard om deze gevoelens te onderzoeken bij onszelf. Dat kan door jezelf te bevragen: waar schaam ik me voor? Waar voel ik me schuldig over? Wanneer gebeurt dit? Wat doet dit met me? Tegenover wie schaam ik me of voel ik me schuldig? In hoeverre drukt het op me? En kan ik me daarvan bevrijden?

Als ik op die manier naar mijzelf kijk, dan stel ik vast dat ik me zelden schaam. Daarentegen voel ik me regelmatig schuldig. Dit omdat ik iets niet goed doe of iets zeg wat op dat moment ongepast is. Zo ben ik gesocialiseerd, als kind was het erg om fouten te maken en ik moest me daar blijkbaar ook schuldig over voelen. Ik hoor het mijn moeder bijna zeggen: ‘Denk daar maar eens goed over na!’, als ik in haar ogen iets fout had gedaan. Maar het schuldig voelen is bij mij meestal weer vrij snel verdwenen, al kan het ook wel aan me knagen. Maar meestal denk ik: gebeurd is gebeurd, ik kan het niet over doen, volgende keer beter.

Kortom, een bepaald gevoel van schuld en schaamte is niet erg, integendeel, sociaal gezien heb je er voordeel van, maar schuld en schaamte mogen je leven niet gaan beheersen, want dan ondervind je er alleen maar nadeel van. Je gaat jezelf slecht voelen, wat weer neerslachtigheid oplevert, wat uiteindelijk kan leiden tot allerlei vormen van depressie. Jezelf bevrijden van een overmaat aan schuld- en schaamtegevoelens is daarom van groot belang. Zelfonderzoek, naar jezelf kunnen kijken, is ook hier altijd behulpzaam. Hierbij gaat het dan niet alleen om de werking van je gevoelens van schuld en schaamte, maar vooral om de werking van je ego. Er is een ‘ik’ in onszelf aan het werk! Een ‘ik’ dat commando’s uitdeelt: doe dit, laat dat, geef mij, enzovoorts. Een ‘ik’ dat voor zichzelf opkomt en zichzelf rijk rekent: ‘dat is van mij, en dat, en dat’. Een ‘ik’ dat wil grijpen en vasthouden en vol bezitsdrang roept: mijn, mijn, mijn. In 1970 schreef George Harrison er voor The Beatles een mooi liedje over ‘I, me, mine’.

All through’ the day
I me mine, I me mine, I me mine.
All through’ the night
I me mine, I me mine, I me mine.
Now they’re frightened of leaving it
Ev’ryone’s weaving it,
Coming on strong all the time,
All through’ the day I me mine.

I-I-me-me mine, I-I-me-me mine,
I-I-me-me mine, I-I-me-me mine.

All I can hear
I me mine, I me mine, I me mine.
Even those tears
I me mine, I me mine, I me mine.
No-one’s frightened of playing it
Ev’ryone’s saying it,
Flowing more freely than wine,
All through’ the day I me mine.

‘Ik, mij, mijn’, het is ‘flowing more freely than wine’, de hele dag door. En hierin zit ook een interessante visie op schuld en schaamte wat mij betreft. Het ego is niet alleen schaamteloos, het schaamt zich ook. Het voelt zich ook schuldig, het heeft ook spijt. Ook hier werkt ‘ik, mij, mijn’: IK schaam mij! Het is Mijn schaamte en of schuld (Mea Culpa).

Ook hiermee kan ik mijn ego opblazen. Ik maak fouten, maar IK schaam me tenminste. Kijk eens naar mij: IK voel me heel schuldig!

Mijn oefening hierbij is dat ik dit steeds weer onder ogen zie en tegen mijzelf zeg: vergeef ‘ik’, vergeet ‘ik’. Ik zeg zelfs: verga ‘ik’, hoewel ik weet dat dat niet kan, maar het is mijn manier om mijn ‘ik’ wat zachter te maken. En met een wat zachter ‘ik’ worstel ik ook minder met schuld en schaamte.