Sinds ik bij mij thuis lessen zenmeditatie geef, ik ben hier in 2011 mee begonnen, hangt er een gedicht voor het raam. Het gedicht ‘Kunst’ van Martin Bril. Een inspirerend gedicht dat wat mij betreft veel zegt over de beoefening van zitten in zen: zazen.
Kunst
Wat we willen:
Momenten
Van helderheid
Of beter nog: van grote
Klaarheid
Schaars zijn die momenten
En ook nog goed verborgen
Zoeken heeft dus
Nauwelijks zin, maar
Vinden wel
De kunst is zo te leven
Dat het je overkomt
Die klaarheid, af en toe
Heel mooi is dat het woord ‘helderheid’ wordt aangescherpt met het woord ‘klaarheid‘. Nog helderder dan helder: klaar! Zo helder dat hiermee alles klaar is. Gelukkig staat er dan ‘af en toe’, dat houdt de spanning er in.
Wat ik me dan afvraag is waarover ik dan helderheid en grote klaarheid zou moeten vinden. Dit is natuurlijk voor een ieder weer anders maar voor mij gaat dit over mijn leven, over mijn vraag: waarom ben ik hier? Voor mij is mijn leven een koan. Koans zijn in de zentraditie bedoelt om mee te werken, een hulpmiddel om tot verlichting/bevrijding te komen. Het zijn raadselachtige verhalen over oude zenmeesters en hun leerlingen. Het is het zoeken naar antwoorden die er niet zijn en uiteindelijk toch weer wel, maar op een heel andere manier dan je dacht. En steeds verzucht ik ‘die klaarheid af en toe’.
‘Kunst’, de titel van het gedicht, kan echter ook een verwijzing zijn naar de grote kunsten. Sommige mensen zijn in staat om met hun verbeelding iets zo te maken dat de schoonheid van het gemaakte ontroert. Als kunstenaar beheersen zij een ambacht om de zintuigen te prikkelen. De dichtkunst is zo’n ambacht om dit met woorden te doen. Martin Bril beheerst dit ambacht zodanig dat zijn taal prachtig is en tot de verbeelding spreekt. Maar kunst is hier ook levenskunst: de kunst om zo te leven dat het je overkomt….’die klaarheid, af en toe’.
Bij de oude Grieken en Romeinen heette levenskunst: zelfzorg. Hierbij was het leidende motief de opdracht ‘wees geen slaaf!’ Niet van anderen, niet van de omstandigheden, niet van gewoontes, van middelen, enzovoort. Opmerkelijk dat de Boeddha dat in dezelfde tijd in India ook predikte: ontdoe je van al je gehechtheid, ‘doof het vuur’ en ontdek Nirwana. Als je geen slaaf meer bent, dan wil je wat je doet. Belangrijk is om jezelf dit als vraag te stellen als je iets doet: “wil ik dit?” Zo is er een ‘doen wat ik wil’ maar ook ‘een willen wat ik doe’. Maar hoe beoefen ik deze vorm van levenskunst?
Door verantwoordelijkheid voor mijzelf te nemen. Door zelfanalyse. ‘Ken u zelve’ stond er boven de tempel in Delphi, waar het orakel sprak. Met andere woorden, om een ander goed te kunnen verstaan, moet ik mijzelf heel goed kennen. Maar naast reflectie en zelfevaluatie is levenskunst ook training. Leren luisteren en spreken èn leren om naar binnen te keren, een stapje terug te doen om zo in de stilte mijzelf tegen te komen. Zo beoefen ik het omgaan met mijzelf en de wereld, en telkens is er weer die verzuchting: ‘die klaarheid, af en toe’.
Wat we willen:
Momenten
Van helderheid
Of beter nog: van grote
Klaarheid
Schaars zijn die momenten
En ook nog goed verborgen
Zoeken heeft dus
Nauwelijks zin, maar
Vinden wel
De kunst is zo te leven
Dat het je overkomt
Die klaarheid, af en toe
maandag 30 oktober 2017