Kwaliteit

Robert Pirsig heeft met zijn boek ‘Zen en de kunst van het motoronderhoud’ een enorme invloed gehad op het denken over kwaliteit. Ik kon begin jaren negentig geen boek over kwaliteit openslaan of er zat wel een verwijzing naar hem in. In mijn werkende leven heeft dit veel invloed op mij gehad. Ook ik was op zoek naar kwaliteit in mijn handelen: niet alleen de goede dingen, maar ook de dingen goed doen. Ik vermoed dat een term als ‘kwaliteit van leven’ ook hier zijn bron heeft. Meestal gebruikt men deze term voor de laatste fase van je leven. Terwijl je de dood in de ogen kijkt omdat je ernstig ziek bent, is er de vraag naar de kwaliteit van leven. Op zich een goed idee om deze vraag te stellen, maar wel jammer om er zo lang mee te wachten! Het lijkt mij belangrijk om op elk moment in mijn leven te zoeken naar de waarde van dit leven. Pirsig laat in zijn boek zien dat kwaliteit, zeg maar ‘het goede’, de bron is van ons leven.

Hij schrijft bijvoorbeeld: “De Boeddha, of God de Vader zetelt met evenveel gemak in het circuit van een digitale computer of de tandraderen van een versnellingsbak van een motor als op de top van een berg of in de blaadjes van een boom. Als je er anders over denkt is dat een belediging van de Boeddha – wat neerkomt op het beledigen van jezelf”

Dit is zijn uitgangspunt, de Boeddha is als kwaliteit overal aanwezig en als je goed kijkt, ontdek je dit. De realiteit toont de Boeddha permanent! Wat mij blind maakt is mijn onderscheidende blik. Onderscheid brengt een onderverdeling aan in alles wat tot mijn bewustzijn doordringt. Als ik bijvoorbeeld naar zand kijk, kan dat op twee manieren. Ik kan allerlei soorten zand onderscheiden en overdenken wat ik daarmee kan doen en ik kan de schoonheid van het stuivende zand tot mij door laten dringen. Pirsig benoemt dit onderscheid als het hebben van of een klassieke wetenschappelijke manier van kijken of een romantische manier van kijken. Wat hij wil is voorbij dit onderscheid komen. Hij schrijft: ‘Er is een dringende behoefte gegroeid aan een manier om de wereld te beschouwen die geen van beide begripsvormen tekort doet en ze in zich verenigt. Een dergelijke begripsvorm zal nimmer het schiften van zand of het aandachtig beschouwen van ongezeefd zand op zich afwijzen. Zo’n begripsvorm zal daarentegen trachten de aandacht te vestigen op het eindeloze landschap waaruit het zand werd verwijderd.’

Voorbij het maken van onderscheid is de waarde van alle verschijnselen te vinden. Maar wat is dan kwaliteit? Pirsig zegt hierover: ‘Kwaliteit… je weet wat het is, toch weet je niet wat het is…Maar sommige dingen zijn beter dan andere, dat wil zeggen, hebben meer kwaliteit. Maar wanneer je probeert te zeggen wat kwaliteit is afgezien van de dingen die het bezitten, gaat het van ffft. Dan is er niets om over te spreken. …’ En zo komt hij tot de volgende definitie: ‘Kwaliteit is een eigenschap van gedachten en uitspraken die herkend wordt via een gedachteloos proces. Aangezien definities producten zijn van strak, formeel denken, kan kwaliteit niet worden gedefinieerd.’

Hoewel kwaliteit als begrip dus ongrijpbaar is, is toch duidelijk zichtbaar en voelbaar wat wel kwaliteit heeft en wat niet. Ik moet er alleen niet te veel over nadenken. Duidelijk is vooral dat een wereld waarin alleen de ratio telt, een wereld is waarin alles dor en droog is. Pirsig: ‘De wereld kan zonder kwaliteit functioneren, maar het leven zou zo saai worden dat het amper de moeite waard was om te leven. De term waard is een kwaliteitsbegrip’.

Het streven naar kwaliteit is een scheppende kracht, het is het scheppen van waarden. Uiteindelijk komt Pirsig hier uit bij de Tao Te Tsjing, bij de mystiek van het absolute. De Tao, de scheppende kracht, is de kwaliteit van alles en de Tao Te Tsjing parafraserend schrijft hij: ‘De kwaliteit die genoemd kan worden is niet de Absolute Kwaliteit….’

Of zoals er geschreven staat :

De eeuwige Tao

kan niet in woorden worden uitgedrukt.

De eeuwige naam

kan niet worden genoemd.

(Kristoffer Schipper: Lao Zi – Het boek van de Tao en de innerlijke kracht, blz. 23)