Op het geestelijk pad kan het belangrijk zijn om te erkennen dat iemand je leraar is. In de zentraditie is het in ieder geval zo dat het onderricht, de overdracht van houding, vaardigheden en kennis, iets is wat rechtstreeks van mens tot mens, van ‘hart tot hart’, wordt overgedragen. Maar toch zou je je af kunnen vragen of je zen kunt beoefenen in je eentje?
Ja, dat kan. Er zijn voorbeelden genoeg van mensen die zich terugtrekken uit de wereld en het allemaal zelf uitzoeken. Als je die behoefte hebt, gewoon doen. De grondlegger van onze zenbeoefening, Shakyamuni Boeddha, was een verzaker van de wereld. Hij trok zich terug in het woud, zoals de Joodse profeten zich terugtrokken in de woestijn, en zocht daar veel uit voor zichzelf. Toch ging hij ook in de leer bij verschillende leraren. Een leraar en ook de relatie met een leraar kunnen heel behulpzaam zijn bij het volgen van een geestelijk pad. Een leraar is een voorbeeld. Hij/zij leert je hoe je zen moet aanpakken en hoe. Hij/zij helpt je bij het leren. Hij/zij stimuleert je door te gaan, steeds weer opnieuw te beginnen. Een leraar wijst de weg en wijdt je in. Het enige wat je hoeft te doen is je leraar erkennen als leraar. Maar dat klinkt eenvoudiger dan het is.
Er zijn in het proces van erkenning wel wat obstakels te overwinnen. Erkennen is niet iets statisch, iets wat je in één keer doet. Misschien herken je dat. Voor mijzelf moest ik bijvoorbeeld erkennen dat ik het erg moeilijk vond om te erkennen dat iemand mijn leraar zou kunnen zijn. Dit ging niet zozeer over kennisoverdracht, maar veel meer over de relatie. Het gevoel dat iemand de baas over mij zou zijn, zat me erg dwars. Dat iemand ergens veel vanaf weet en dat ik daar veel van kan leren, daar had ik geen moeite mee. Maar iemand die zich met me bemoeide, actief of passief, daar moest ik wel even slikken. In mijn hoofd was dit meteen een gezagsverhouding die weerstand opriep. Vanaf het moment dat ik het ouderlijk huis achter mij liet, liet ik ook elke gezagsverhouding achter me. Daarmee ontwikkelde ik een houding van niemand maakt mij wat wijs. Arrogantie? Zeker, ik was arrogant ten opzichte van mensen die mij wat wilden leren. Angst voor autoriteit? Zeker! Angst om me aan iemand te verbinden? Zeker! Hoe uitte zich dat? Heel eenvoudig: ik had moeite met buigen. Letterlijk en figuurlijk. Zoals veel mensen vond ik al dat buigen in de zendo maar raar. In één van mijn eerste gesprekken met mijn leraar benoemde ik dat ook. Hij raadde me aan om veel te buigen, om een soepele rug te ontwikkelen en legde me uit dat het niet om autoriteit ging maar om aandacht en respect. Voor jezelf en voor wat je aan het doen bent samen met anderen.
Ik wierp dus veel obstakels op voor mijzelf om een leraar te erkennen. Toch heb ik mij meteen aangemeld toen Nico Tydeman aangaf dat hij nog plek had voor leerlingen. Waarom? Omdat mijn wil om te leren groter was dan mijn weerstand en omdat ik Nico vertrouwde. Ik wilde:
- Weten en kennen: Zen leren, het mysterie ontrafelen. Dat geheimzinnige woord ‘zen’ van binnenuit leren kennen. Dus niet iets over zen weten, maar vanuit mijzelf leren wat zen is, door het te ervaren. Nico noemde dat later ‘inwijden’. Een leraar wijdt je in.
- Overgave: Eens in mijn leven ergens helemaal voor gaan en dit was het moment. Ik had veel dingen van buitenaf bekeken, er kennis van genomen. Dat vond ik uiteindelijk onbevredigend. Het was ergens wat vanaf weten, zonder dat het me raakte. Ik wilde me dus ergens aan overgeven, desnoods mijzelf verliezen in zen. Een risico nemen.
- Nieuwsgierigheid. Weten wat het betekent iemands leerling te zijn.
- Mij verbonden voelen. Ik wilde een actieve vader, een familie.
- Op een andere manier leren: luisteren, nadoen, belichamen.
Uiteraard moet iedereen voor zichzelf uitmaken of hij of zij iemand als leraar wil erkennen. Het enige wat ik er hier over kan zeggen is dat een leraar zeer behulpzaam is bij het gaan van een geestelijk pad en dat er goede redenen zijn om zo iemand te vinden en te erkennen als leraar.
maandag 26 oktober 2020