Boven de deur van de zendo hangt een poster met de woorden zwart en wit. Het is een bijzondere poster die ik heb gekregen van de bekende zenleraar Rients Ritskes (Zen.nl). De poster doet denken aan het Yin en Yang teken, waarin in het zwarte deel een witte stip zit en in het witte deel een zwarte. Rients, de ontwerper, laat de begrippen zwart en wit op zoveel mogelijk manieren zien. Het thema van de zenweek (sesshin), waarin de poster werd gegeven, stond in het teken van het ontwikkelen van een soepele geest en de oefening met de poster was er om zo veel mogelijk variaties op het thema ‘zwart-wit’ te ontdekken. Het ontwikkelen van een soepele geest begint met scherp waarnemen en ontdekken wat je niet hebt gezien.
Rients hield wel van een uitdaging en inderdaad, uitgedaagd worden is een confrontatie met jezelf. Meteen treden er allerlei mechanismen in werking: bang zijn dat je niet alles ziet, allergieën tegen dit soort spelletjes, bang zijn om dom gevonden te worden of juist andersom de kans grijpen om te laten zien hoe goed je hierin bent, enzovoorts. Daarnaast is er ook nog, en dat zou je bijna vergeten, de uitdaging om na te denken over de betekenis van het begrip ‘zwart-wit’. Wat betekent zwart? Waar staat zwart voor? Wat betekent wit? Waar staat wit voor? Waar staat een begrip als ‘zwart-wit denken’ voor? Jezelf leren kennen en jezelf bevragen is oefenen in het ontwikkelen van een soepele geest.
Het is bijvoorbeeld heel eenvoudig om ‘zwart-wit’ te denken over Rients Ritskes. Hij is een zenleraar met uitgesproken opvattingen en gedrag. Iemand die uitdaagt. Hij roept op om snel voor of tegen hem te zijn, maar zo zou ik niet naar hem willen kijken. Zwart en wit zijn relatieve begrippen; zwart is er dankzij wit en andersom. In Zwart zit wit en in wit zit zwart. Donker en licht zijn, net als de nacht en de dag, voortdurend in beweging, in verhouding tot elkaar.
Een paar jaar geleden kwam aan het licht dat Rients, in tegenstelling tot wat hij beweerde, geen volledige transmissie in Japan had gehad. Dat was niet handig en niet eerlijk. Na deze gebeurtenis hebben een aantal van zijn leerlingen met hem gebroken, zijn hun eigen weg gegaan of hebben zich bij een andere zenleraar aangemeld. Ik hoefde die keuze gelukkig niet te maken want ik ben, ondanks het leren bij Rients, altijd leerling van Nico Tydeman gebleven. Maar ik moest wel nadenken over het zenlerarendiploma dat ik bij Rients had gehaald en een prominente plek in de zendo had en de ‘zwart-wit poster’ die in de zendo aan de muur hing. Ik besloot het ingelijste diploma te laten staan en de poster te laten hangen. Waarom? Omdat Rients, ondanks alles, iets heeft betekent voor mij. Hij heeft bijgedragen aan mijn ontwikkeling tot het worden van zenleraar. Hij is de oprichter van Zentrum in Utrecht. Zonder Zentrum was ik misschien wel nooit aan zen begonnen, of in ieder geval niet in 1998. Hij is de oprichter van Zen.nl en zonder Zen.nl had ik nooit een diploma gehaald en dat diploma was in 2011 behulpzaam bij mijn eerste stappen op de weg om zenleraar te worden. Bovendien zorgt Zen.nl er al jaren voor dat heel veel mensen in Nederland kennis maken met zen en daar pluk ik ook de vruchten van. Kortom, Rients leerde me niet alleen soepel denken, hij zorgde er ook voor dat ik dit nodig had om me tot hem te verhouden en hem te waarderen.
maandag 6 november 2017