Cultiveren, ontwikkelen

Als we zitten in zen (zazen) cultiveren/ontwikkelen we de wortels van ons bestaan. In het najaar is het snoeien in de tuin een mooie metafoor voor zazen. De druivenstruik wordt bijvoorbeeld kort geknipt. Om de wortels te versterken snoei ik alles van de struik tot de stam overblijft. Zo versterk ik de wortels en de kern van de druivenstruik.

Dit is precies wat we doen met zitten: we zitten geaard, stevig als een berg, om vervolgens alles wat we van ons zitten vinden weg te snoeien. Alle gedachten afsnijden noemen we dat. Ter inspiratie staat de Bodhisattva Manjushri vaak bij de ingang van de zendo met een zwaard in zijn hand. Vaak wordt het ‘afsnijden van gedachten’ geïnterpreteerd als ‘geen gedachten hebben’. Dit is echter onmogelijk, er zijn altijd gedachten. Zo werken onze hersens. Maar in zazen besteden we hier geen bijzondere aandacht aan.

Met het versterken van de wortels, versterken we de hele plant. Het beoefenen van zen cultiveert inzicht, rust, wijsheid, liefdevolle vriendelijkheid, aandacht voor het lichaam, aandacht voor de geest. Zen is Japans voor het Chinese Chan en Chan is het Chinees voor Dhyana, een woord in het Sanskriet dat vaak wordt vertaald met het vasthouden van de aandacht op één punt. Als dit gedurende een langere tijd lukt kom je in een staat van samadhi. Een staat van zijn waarin je helemaal opgaat in datgene waar je mee bezig bent. Als dit spontaan gebeurt is het een vorm van samadhi die iedereen wel kent. Je bent zo geconcentreerd bezig dat je alles om je heen vergeet. Bij zen proberen samadhi echter te cultiveren, te ontwikkelen. In het Boeddhisme spreekt men van bhavana. Het woord bhavana wordt vaak vertaald in het Nederlands met meditatie. Maar dit is een te statisch en te algemeen beeld. Waar het om gaat is dat, als je zit in zazen, iets cultiveert, iets ontwikkelt. Je bent aan het werk en er is een inspanning. Er is bijvoorbeeld ‘het cultiveren van de geest’, wat citta-bhavana wordt genoemd; of ‘het cultiveren van het lichaam’, wat kaya-bhavana wordt genoemd; of ‘het cultiveren van aandacht’, wat samadhi-bhavana wordt genoemd.

Laatst zei iemand tegen me dat zij de rust niet had om zen te beoefenen. In het dagelijkse leven heeft vrijwel niemand die rust. ‘Rust’ is ook niet iets om te hebben, ‘rust’ is iets wat je ontwikkelt en cultiveert. In zen doen we dit door telkens weer te gaan zitten in zen.