Bevrijd jezelf van alles wat je dwars zit, je tegen houdt, je klein houdt. Ontwikkel een open houding, een verbaasde blik, een tikkeltje naïef. Doe alles alsof je het voor het eerst doet en leef vrij en onbevangen! Dit zou ik mijn belangrijkste doel voor mijn geestelijk pad willen noemen. Boeddhisme en zen inspireren mij om dit zo te zien en te doen. Ik zie het als een bevrijdingsleer, als een pleidooi voor een geest met grenzeloze mogelijkheden.
Boeddha bevrijdt Hindoes van hun eeuwige terugkeer op aarde (het rad van karma) en hun door geboorte bepaalde plaats (kaste) op aarde. Hij zegt: je kunt jezelf hiervan bevrijden! Je kunt een ander leven lijden. Hij predikt de belofte van het ontsnappen aan Samsara en het binnengaan van Nirvana, tijdens je leven. Dus geen belofte van een hemels leven na de dood, maar de belofte van bevrijding tijdens je leven hier op aarde. Hiervoor is nodig dat ik de realiteit van mijn leven onder ogen zie: alle dagen feest is het zeker niet. Naast vreugde is er verdriet. De oorzaak van dit verdriet is gehechtheid. Mijn onvermogen om mee te bewegen op de golven van het leven, mijn onwil om het tijdelijke van alles onder ogen te komen. Maar hier kan ik wat aan doen! Dat is wat de Boeddha laat zien. We zijn in staat om te onthechten en ons brandende verlangen alles te willen hebben te temperen. Nirvana betekent letterlijk het doven van het vuur, maar zo ver hoeven we niet eens te gaan. Door in te zien hoe ons verlangen werkt en ons kan verlammen, weten we al genoeg. Met deze kennis kunnen we het vuur in ons beheersen en beheren. En een gelukkiger leven lijden.
In een latere versie van dit verhaal, zeg maar Boeddhisme 2.0 – het Mahayana Boeddhisme, komt het accent te liggen op mededogen en ruimte/grenzeloosheid. Bevrijding is er voor iedereen omdat bevrijding inherent is aan leven. Bevrijding zit in mij. Ik ben een Boeddha vanaf het begin, omdat ik dat vermogen met het leven heb gekregen. De enige vereiste is: realisatie. Ik moet me dit realiseren en ik moet dit realiseren, zeg maar ‘waar maken’. Hiervoor is nodig dat ik alle begrippen en al het begrip laat vallen. Begrijpen is een soort grijpen naar ‘de waarheid’. Een bezigheid die illusie op illusie stapelt. Als ik mij hiervan kan ontdoen, ontwikkel ik een nieuwe manier van kijken, ontwikkel ik een blik zonder oordeel en kan ik de wereld zien zoals zij is, de realiteit. In plaats van vooringenomenheid en oordeel ontstaat er ruimte, een onbegrensde manier van kijken en zien. Een manier van kijken die iedereen tot heil is.
De Chinese versie van het Mahayana Boeddhisme, sterk beïnvloedt door het Taoïsme, predikt verlichting buiten de geschriften om. Vaak is dit verward met niet lezen en niet studeren en ontaardt in anti-intellectualisme. Heel ironisch, want de Chinezen hadden enorme vertaalprojecten om de Boeddhistische leer vanuit het Pali en Sanskriet in het Chinees te vertalen. Ze studeerden zich helemaal suf en kenden hun klassieken! Totdat de grote wijze uit het westen (als je in het oosten woont, komt de wijsheid blijkbaar uit het westen) Bodhidharma er op wees dat het niet alleen om weten gaat, maar ook om ervaren. Je kunt verlichting ervaren en dat gebeurt buiten het weten om. Boeken lezen helpt wel, maar uiteindelijk moet je gewoon gaan oefenen om jezelf te bevrijden, te verlichten. De grote zenmeester Shunryu Suzuki wijst hier ook op in één van zijn toespraken. Hij zegt:
“In China en Japan doen veel verhalen de ronde over leraren die opeens verlicht werden, zo “Oempf!”[Hij lacht en knipt met zijn vingers] Je denkt misschien dat het opeens kwam, maar in werkelijkheid was het de uitkomst van jaren oefenen en vele mislukkingen. De beroemde woorden van Dogen Zenji daarover zijn als volgt: ‘Het raken van het doel is het resultaat van negenennegentig missers’. De laatste pijl raakte het doel, maar pas na negenennegentig missers. Dus eigenlijk is er niets verkeerds aan mislukkingen.”
En hoe ziet die bevrijding er dan uit (na al die mislukkingen)? In hetzelfde hoofdstuk zegt Suzuki hierover het volgende:
“Als je niet denkt dat je nog een ogenblik hebt, kun je heel natuurlijk de dingen zo nemen als ze zijn, kun je de dingen zien zoals ze zijn. Als je in staat bent te zitten en te ervaren wat shikantaza (alleen maar zitten) is, dan wordt de betekenis van je dagelijks leven volkomen anders. Je bent dan bevrijd van alles. Dat is het voornaamste. Gewoonlijk ben je niet bevrijd van de dingen die je hebt of ziet, maar als je shikantaza ervaart, ben je bevrijd van alles. Je geniet dan echt van het leven omdat je nergens meer aan gehecht bent.”
Citaten van Shunryu Suzukit komen uit: ‘Niets is zo – De kern van zen. Hoofstuk: Bevrijd zijn van alles (blz.23) Uitgeverij Ankh-Hermes (2007)
woensdag 6 januari 2021